SINAIS LATINOAMÉRICA
Sala (S8) Palexco | Sábado 7 de xuño | 13:00 horas | Entrada libre a todas as sedes ata completar capacidade. Non será posible acceder ás salas unha vez empezada a proxección.
Bisagras
Luis Arnías | 2024 | Os Estados Unidos, O Senegal, O Brasil | 16 mm | 15 min 30 s
Unha película que explora a persistencia, aquí e onde for, da conciencia negra. Atopando unha conexión entre a emulsión da película e a miña pel, Bisagras relata a miña experiencia como persoa de ascendencia afrocaribeña durante unha visita á Casa dos Escravos, na illa de Gorea (O Senegal), e ao porto de Salvador de Baía (O Brasil). Nestes lugares, atrévome a imaxinar a historia da viaxe dos meus devanceiros, escravos africanos, a América e a trazar unha liña que pasa a través de min. (Luis Arnías)
Por dentro somos color
Elena Pardo | 2024 | O México | 16 mm | 12 min
En Santa María Tlahuitoltepec (Oaxaca), a organización de mulleres Poj Kääj sostén un herbario comunitario. Os percorridos na procura de plantas son un xeito de compartir coñecemento con parteiras, menciñeiras e xëmaapyë. En Teotitlán del Valle a familia Ruiz fai o seu propio traxecto á busca de cores, que atopan no interior de plantas e insectos e usan para tinguir a la con que tecen tapetes. Ambas as prácticas implican percorrer o territorio, recoñecelo, nomealo e relacionarse con todo o que hai nel. Esta película fai un percorrido en que se entretecen os dous poderes das plantas: curar e dar cor. (Elena Pardo)
Electuario: plantas para el duelo
Marcela Cuevas | 2024 | O México | Super 8 mm a dixital | 4 min
Cinepoema sobre o dó matrilinear, composto por elementos autobiográficos e alquímicos desde a teoría da palinxénese de Paracelso. Realizado en formatos de Super 8 e dixital, nos cales se interveu mediante diversas técnicas, incluída a pigmentación con sangue menstrual. (Marcela Cueva)
p u r o a n d a r
Luciana Decker | 2025 | Bolivia, Os Estados Unidos | 16 mm | 12 min
A artista e cineasta boliviana Luciana Decker Orozco indaga en actos ancestrais e esenciais: comer, mastigar e dixerir. O seu suxestivo celuloide cóase por bocas, intestinos e entrañas, así como por experimentos nas catacumbas do ser humano e da Terra. (Miquel Martí Freixas)
lessons on flight
Cecilia Araneda | 2024 | Chile | 16 mm | 4 min 27 s
Filmada en película en branco e negro de 16 mm, procesada ecoloxicamente con olivas e coloreada á man nunha zona rural de Chile, lessons on flight examina os padróns de voo do colibrí austral. (Cecilia Araneda)
A desalambrar
Martín Baus | 2024 | Chile | 8 mm | 14 min
As voces e ritmos da revolución agraria chilena axitan a terra, revolvendo sedimentos e escavando nas capas xeomorfolóxicas da historia. Película realizada a partir da expropiación de paisaxes fílmicas industriais en 35 mm, reducidas manualmente a 8 mm, a materia prima, abstracción utópica. (Martín Baus)
Marrona Libre
Natali Mamani & Rodrigo Sousa | 2024 | Brasil | Super 8 mm, 16 mm, dixital | 3 min 32 s
Marrona Libre (Brisa Flow e Abi Llanque) l Beat Suntizil l Letra de Brisa Flow e Abi Llanque l Álbum Janequeo
Videoclip de Marrona Libre, da artista Brisa Flow, de orixe mapuche e residente no Brasil. Gravado en Super 8, 16 mm e dixital, filmado en espazos importantes para a comunidade andina, aimará e quechua na cidade de São Paulo (O Brasil). Participan no videoclip filles de migrantes andines, en momentos de celebración das festas bolivianas. (Natali Mamani)
SINAIS LATINOAMÉRICA
CANCIÓNS DE TERRA: NADA PODE MORRER
A terra trázanos e nós tamén a ela. A terra lembra e nós con ela. Envorcándonos como lava sobre o primordial porque aí é onde sentimos calor, unha calor das entrañas que nos achega á vida e á transformación, a ciclos de luz e escuridade, de morte. A terra é loita, é memoria, é raíz, é orixe e fin, é sagrada, é mitoloxía, é augurio, é soño, é movemento, é fertilidade, é de onde vimos e non ten fronteiras. Un xardín de películas constitúe a selección deste ano do Sinais América Latina, películas que se sementan e xermolan, que son cancións persoais, históricas, disruptivas, amorosas, homenaxes, e que reúnen voces sísmicas para sacudir imaxinarios extractivos.
As bisagras unen e permiten o movemento, poden ser eixes ou punto de encontro. Na súa película Bisagras, Luis Arnías compón un poema, un canto aos seus devanceiros, unha oración que vibra no territorio e nos corpos que o habitan. Cunha filmación nun branco e negro que percorre o positivo e o negativo para invocar múltiples dimensións, navegamos as imaxes como nun mito, rozando a propia pel do que sostén a cámara. A película foi rodada na Casa dos Escravos, na illa de Gorea, no Senegal, lugar emblemático que foi establecido como unha casa-monumento sobre a trata de escravos no océano Atlántico; e en Salvador de Baía, no Brasil, percorrendo o camiño da escravitude, observando unhas mans, rostros, acenos que son arquivos do tempo e da terra, de corpos compostos por moitos corpos atemporais e espíritos, do pasado, do futuro e do presente. Filles do océano Atlántico, océano cuxo son carga un pranto, unha xénese compartida; o mar é unha bisagra entre O Senegal e Salvador de Baía, as augas que o recordan todo e tragan todo. Os corpos nun clarescuro abálanse na marea, saltan repetidamente con ansias de liberdade detrás dunhas reixas e danzan tomados das mans. As direccións interpólanse, a linearidade do tempo e o horizonte suspéndese. Como no extenso poema Zong!, de M. NourbeSe Philip, o masacre cobra xustiza cando se invocan os espíritos que a colonización deshumaniza mais que seguen a vivir, a habitar corpos presentes, a soar e a brillar con múltiples cores.
A memoria, os coñecementos ancestrais, o sentipensar da terra entremédianse coa comunidade, sobre todo con aquelas que resisten malia os anos aniquiladores. Elena Pardo desenvolve e estende un téxtil-película que entretece un proceso de coñecementos profundos do poder terapéutico e da extracción de cores de diversas plantas, acompañada xenerosamente pola familia Ruiz en Teotitlán del Valle. O retrato condensa unha relación amorosa e de respecto pola acción de compartir os ditos coñecementos, cun ritmo que intensifica a alquimia do proceso e a dozura das persoas que vemos como desde o seu corpo os practican, con risas e voces cheas de vida. Por dentro somos color reflicte con calidez unha relación predominantemente matriarcal coas plantas, a terra e o tecido, que resiste con tenrura. A la transmútase en vísceras, en entrañas, que nos levan a tocar as nosas; o noso corpo interior actívase coas voces que recoñecen cada árbore e planta ao seu redor e que con xenerosidade nos entregan unha ramiña para a sentir, a refregar e percibir o seu olor.
Nun recanto do xardín soterráronse as cinzas da nai de Marcela Cuevas e ela decide facer Electuario: plantas para el duelo como un traballo coa materia do cinema que atopa un potencial de medicina, de catarse matérica e corporal. Baseada na palinxénese de Paracelso, a voz de Marcela ábrenos un mundo fantástico en que a forza espectral dos seres vivos se entrecruza coa experiencia afectiva dun dó tan próximo. Como un sentimento que resulta indescritible e inexplicable, interpélanos naquela dimensión esencial que coñecemos moi ben, mais que excede todo tipo de racionalidade lingüística. A imaxe analóxica reálzase na súa materialidade orgánica e somérxenos na tensión do potencial de desaparición que ten o celuloide cando se intervén nel e que, pola súa vez, toca aquela chaga do noso propio potencial de desaparición. Na alquimia de Paracelso, os seres teñen o potencial de retornar á vida, e esta é unha posibilidade que a fantasmagoría do cinema podería recobrar, sobre todo cando explora os gromos anímicos e se afasta do representativo.
Abro ao chou o capítulo «Puro andar» de El pez de oro, de Gamaliel Churata, e atópome cos pasos do esqueleto fosilizado na caverna Saj… Saj… Saj…, o Saj que invoca Luciana Decker na súa película p u r o a n d a r, pasos con que nos movemos cara ás entrañas da terra. Un amencer tremente xéranos o suspense con certeza de que na cidade non só habitamos o que vemos, senón que hai moitas forzas espectrais, e non só na cidade, senón en todos os lados. Mulleres de diferentes idades comen xuntas fabas, mazarocas, queixo, guisos, sopa, comida caseira e que foi cociñada con froitos da terra, momento en que o acto de mastigar e de dixerir se converte nun ritual, nunha viaxe cara ás tripas, onde ruxen sons inintelixibles mais que non deixan de ser chamadas dun máis acá que é un máis alá. Baixamos á caverna e perdémonos na escuridade do sensorial, do infindo e fosilizado, dos ciclos da terra que se acumulan e condensan, que están aquí para nos transportar temporalmente a un nós expandido. A cámara descende e ascende, e retórnanos á urbe, ao gozo colectivo diario do reguetón e a suor. A circularidade de prácticas cotiás vitais como o comer convértese en conxuros que nos lembran de onde vimos e cara a onde imos.
A aparición dun colibrí é un augurio, é unha mensaxe dunha alma que xa non está fisicamente connosco. Cun inicio que se asemella ás investigacións do movemento de Muybridge, Cecilia Araneda, na súa película lessons on flight, homenaxea o colibrí como ave mítica, e cun ritmo único que converte o material fílmico nunha paisaxe profunda, sobre a cal a pegada espectral do colibrí danza con maior cadencia. A materialidade pictórica na película sitúanos nunha visión microscópica e matérica do interior dunha planta, ou talvez nunha dimensión anímica. A película xorde desde a experiencia persoal da artista, ao observar a casa dos seus avós en Chile, experimentando un dó polo exilio e polo pasar dos anos. Os movementos, lixeiros e coas múltiples direccións posibles, compoñen unha homenaxe conmovedora á beleza e sabedoría dun ser que habita esta terra voando, vibrando espiritualmente coa revoada das súas ás, que sobrevoa dós e traxedias; convocando un son esperanzador que resoa sobre todo desde o interior.
A mensaxe en A desalambrar, de Martín Baus, é o verbo ou consigna de oír. «A terra é de quen a traballa» e o camiño da loita sempre é complexo, ante «forzas que operan na penumbra». A abstracción da película expropiada, que manualmente se adaptou do 35 mm ao 8 mm, sitúanos nese lugar da penumbra que provoca un dobre sentido: un cálido, como un atardecer infindo, e tamén outro que é como un final apocalíptico ou utópico. Unha visión colectiva que traspasa o horizonte xa coñecido. Malia as décadas de distancia entre os materiais de arquivo sonoros que compoñen a película e a música emblemática das loitas pola terra, a abstracción da imaxe colócanos nun non-tempo que nos lembra que o statu quo segue a ser o mesmo. Somerxémonos na terra para cubrir os ollos e deixar de mirar un anaco. Somerxémonos na terra e escoitamos os pasos, o traballo e a protesta de quen a traballou e traballa. Os testemuños cobran un presente que, xunto cos símbolos representativos de movementos revolucionarios campesiños, nos interpela, e a consigna non só é oír, senón tamén non esquecer: recordar. O único corpo aparece fugazmente entre o material fílmico deconstruído, unhas pernas que á fin se alzan e andan; un camiñar que se une á loita.
Os corpos diaspóricos que nacen, se nutren e resisten dentro da América Latina preservan e protexen a memoria da ancestralidade desde a danza e a música. Brisa Flow e Abi Llanque destraban cos seus versos o territorio delimitado por fronteiras republicanas, mentres que Natali Mamani e Rodrigo Sousa navegan experiencias colectivas de resistencia e memoria cultural boliviana no Brasil. Abya Yala, xa non a América Latina, e mulleres marronas libres que se resisten á opresión do seu corpo e da terra. O videoclip fai converxer formatos e escenarios, nos cales nos atopamos con miradas e faces de xeracións novas cun brillo de lume que arde. As cores que se realzan co Super 8 e o 16 mm son as cores que a colonización quixo apagar mais non puido, aquí e aí están, a recordar e loitar con cada respiración, con cada paso, con cada movemento e con cada verso. Estes son cantos que se atopan cun activismo que é espiritual e esencial; trátase de loitar por unha existencia libre e digna. A ledicia colectiva e a comunidade son o niño que nos prepara para poder voar e levar mensaxes do máis alá e o máis acá.
No seu poema Fantasmas, Mary Oliver escribiu:
No libro da terra está escrito:
«Nada pode morrer».
No libro dos síux está escrito:
«Fóronse para a terra a agacharse.
Nada os vai facer saír de novo,
excepto a xente a bailar».
Ivonne Sheen Mogollón