BARBARA STERNBERG

PROGRAMA 2

Filmoteca de Galicia | Venres 2 de xuño | 19:30 horas | Entrada libre a todas as sedes ata completar o aforo. Non será posible acceder ás salas unha vez empezada a proxección.

COLOUR THEORY
Barbara Sternberg, 2014, Canadá, 16mm, 6 min

A teoría da cor de Goethe lidaba coa óptica nas relacións entre cores; as teorías de Rudolf Steiner e de Kandinsky atribúenlle afectos emocionais, musicais e espirituais á cor; os nativos norteamericanos ven trazos da personalidade e estados mentais, estacións, razas e as catro direccións nas catro cores: vermello, amarelo, branco, negro. Que hai nun nome?, que hai nunha palabra? Un mundo de cor. (Barbara Sternberg) 

SUNPRINTS 1,2,3
Barbara Sternberg, 2022, Canadá, 16mm, 12 min

Baseada libremente no esquema tripartito de A divina comedia de Dante (Inferno, Purgatorio, Paraíso), a película fíxose aplicando produtos químicos de cianotipia sobre película transparente exposta ao sol. O azul resultante e a gravación en branco foron logo combinados con secuencias de cámara en tres seccións: «No val», «Punto intermedio», «Resplandor». (Barbara Sternberg)

MIDST
Barbara Sternberg, 1996, Canadá, Light Cone, 16mm, 70 min.

En midst, Barbara Sternberg fixo unha película lírica sobre o apego, a integración e a pertenza. Aquí atópanse moitos dos elementos que resultan familiares do traballo de Sternberg: velocidade, ritmos pulsátiles, explosións de cor, luz e forma, imaxes da natureza e da contorna construída. Mais xa non están as situacións conflitivas e a axitación de importantes películas anteriores como Through and Through e Beating. No canto diso, midst concéntrase drasticamente nun xeito de entender o mundo a través da arte, especificamente da pintura e, en especial, a abstracción, aquí traducida a termos fílmicos. A abstracción tórnase nun vehículo para nos enfrontarmos á complexidade, combinándoo todo en momentos agudizados de visión intensa, característicos de «ver o interior» da natureza ou «estar a unha» con ela. 

Trázase unha forte analoxía entre o mundo físico —o noso hábitat ou medio, por así dicir— e o cinema como un tipo particular de medio para representar ese mundo. Como a icónica nadadora solitaria de Sternberg, á boia e movéndose á vontade na auga envolvente, a vida e a arte coexisten nunha mestura onde unha pertence á outra e é parte dela. En midst, a película en si mesma constrúe secuencias e momentos de equilibrio onde todo o que se move se mantén nun precario equilibrio. (Rae Davis)

BARBARA STERNBERG

EN PROFUNDIDADE

Ao ver as películas de Barbara Sternberg, tense a curiosa sensación de que o fotograma xa non é unha superficie plana, senón que constitúe unha especie de portal infindo, coma se contemplásemos o principio dun túnel que, sabemos, contén mil e un estratos de profundidade que van emerxendo da escuridade. É algo que non só suxiren as imaxes, pola súa complexidade plástica que reúne capas e capas, como un lenzo ao óleo cheo de veladuras e reservas, senón que tamén ten que ver coa riqueza de significados que esas imaxes convocan (máis como medio de indagación que de formulación de axiomas) e, nas súas películas sonoras, con como o que oímos engade novos planos ao que vemos na pantalla. Na súa obra abundan as superposicións, que non xorden tanto do espontáneo como da colisión buscada de significados e padróns gráficos; o labor case obsesivo con certas imaxes recorrentes, traballadas e retraballadas; os padróns rítmicos de movemento nunha axitación por veces vital, por veces desgarrada. Un torrente de ideas vértese a cada paso e ese torrente configura, pola súa vez, imaxes igualmente desbordantes e atafegantes, que se reparten por unha obra prolífica. 

Tentar comprimir este universo en dous programas é, xa que logo, imposible. Así que, partindo desa imposibilidade, pensamos polo menos en achegar un punto de acceso a esas profundidades que a súa obra presenta. Barbara Sternberg, natural de Toronto (Ontario), empezou a facer películas a mediados dos anos 70, cun claro interese por facer visible a través do cinema o que non é naturalmente visible, ou o que non poden aprehender as palabras. En obras como o seu Opus 40 (1979) reflexiona sobre a repetición alienante da vida fabril utilizando as posibilidades do medio (o fotoquímico) ao máximo. Isto é quizais unha das máximas do seu traballo: o explorar as posibilidades do cinema en canto material con todo tipo de técnicas, e que esa exploración vaia alén do visual, para ir en consonancia cunha investigación arredor de como experimentamos o mundo, visual, emocional e intelectualmente. É dicir, forma e contido son unha mesma cousa. 

O primeiro programa que lle dedicamos está artellado por certa inquedanza existencial, pola expresión do desacougo, pola fugacidade da vida e os seus ciclos que se repiten, pola expresión do trauma e da ferida. Transitions, peza que abre a selección, é a expresión da subxectividade dunha muller, atribulada, incapaz de conciliar o sono e, polo que suxiren as superposicións e as repeticións, de «apagar» o seu cerebro nin un minuto. O pasado en forma de lembranzas recorrentes e o futuro en forma de arelas incertas semellan perseguila, coliden na imaxe, mentres que na banda sonora dúas voces rumorosas se mesturan, en dúas liñas de pensamento distintas. Beginning & Ending, pola súa banda, aborda outro tema cíclico como é o sexo, coa súa parte animal, a través de imaxes fugaces, próximas por momentos á abstracción, que evocan a axitación sensorial e transmiten tactilidade. Precisamente a textura é un dos puntos fortes de Surfacing, que reflicte o traballo de Sternberg coa emulsión e que nos pasa desde a intimidade de Transitions, unha subxectividade unitaria, ou a de Beginning & Ending, compartida de portas para dentro, ao público, en imaxes de transeúntes que se abren paso a través de intricadas capas de emulsión. Pouco a pouco imos retornando por medio do filme a certa comuñón coa natureza e co propio ser. Beating, quizais unha das obras máis impactantes e complexas de Sternberg, parte dun xogo semántico coa palabra beating, que en inglés pode aludir tanto á violencia, significando ‘golpear’, como aos latexos do corazón ou ao bater das ás dun paxaro. A partir desta idea, Sternberg constrúe unha película que aborda temas tales como o Holocausto, a colonización, o fascismo e a súa semellanza co machismo, mais tamén as violencias cotiás, a agresividade, a dor e o trauma individual. As asociacións entre imaxes, que son sometidas a todo tipo de procesos —a alternancia entre positivo e negativo, a refilmación, o traballo directo sobre a tira de película rabuñándoa ou destinguíndoa, a tinguidura, as montaxes rápidas e as superposicións, entre outros—, son a raíz da forza case subliminar coa que opera o filme. Imaxes da rúa, acenos vehementes, paxaros ao voo, unha muller a nadar (imaxe recorrente nos seus filmes), partes fragmentadas do corpo, fotografías e vídeos refilmados, rápidas e axitadas varreduras compoñen, entre outras cousas, a imaxinería do filme. Esta visceralidade vén acompañada pola banda sonora (e en ocasións tamén polo texto sobre a pantalla), na que, ademais de citar textos de Virginia Wolf, Hélène Cixous, Hanna Arendt, Dorothy Dinnerstein e Sylvia Plath, entre outros, Sternberg utiliza sons humanos que poñen os pelos de punta: gruñidos, alaridos, xemidos (que tardamos un anaco en discernir se son arquexos de pracer, pranto ou esgotamento). Unha película bela e brutal, que semella afectar mesmo fisicamente (algunhas partes escintilantes contribúen a iso) e que nos conecta coas sombras da condición humana. 

Nun ton máis balsámico, o programa número dous artéllase arredor da cor, que é un dos motores chave do pensamento fílmico de Sternberg, mais que, como veremos, tamén alberga connotacións filosóficas. Colour Theory establécese como un tratado en miniatura sobre as teorías da cor para abrir a sesión. A esta segue unha das máis recentes películas de Sternberg, Sunprints 1, 2, 3. De maneira literal, o resultado do sol a actuar directamente sobre a tira de celuloide, conxugado co sol sobre distintas paisaxes, nunha liña de investigación que continúa a doutros filmes recentes como Untitled #1 (sun vision), que semellan camiñar na dirección de pensar o sol como o factor que colorea o mundo coa súa acción sobre as cousas e a través das estacións. Finalmente, a longametraxe midst camiña tamén nesa dirección do paso do tempo e das mudanzas reflectidas pola luz e as gradacións cromáticas, engarzados por unha reflexión arredor dos vencellos afectivos entre os seres humanos e destes coa natureza, e tamén sobre a memoria e a presenza, nunha película cuxa montaxe está estruturada pola cor. A pintura parece ser tamén un dos motores do filme, cuxo raizame lírico tamén se expresa na inspiración de Sternberg en obras como As ondas, de Woolf, e no selo persoal da escritora, ese fluxo de conciencia que tenta captar a percepción precisa de cada intre. 

Non podemos rematar sen resaltar tamén outro aspecto que dota de profundidade o traballo de Sternberg, que é a súa implicación polifacética no cinema. Ademais de abordar outros medios expresivos como a performance, a instalación e o vídeo, Sternberg exerceu como docente, traballou en diversas organizacións e eventos para a difusión do cinema (que mesmo fundou) e tamén escribiu sobre artistas e cineastas. 

Elena Duque