A artista venezolana Valentina Alvarado Matos fálanos do proceso que hai detrás de voy raspando la hoja y la voz, parte da nosa sección Desbordamentos, e da importancia da colaxe, o fragmentario e a permeabilidade de significados entre imaxe e son no seu traballo.
De onde parte a idea para voy raspando la hoja y la voz?
Voy raspando la hoja y la voz ten varias raíces. Por unha banda, nace dunha revisión de imaxes filmadas durante os últimos anos; pola outra, dunha conversa xurdida a partir dun soño con Mila, a miña nai; e, ademais, forma parte dunha investigación en curso sobre a paisaxe como arquivo e experiencia sensorial. Interésame explorar como sedimentan certas imaxes —por veces na retina, outras na memoria— e como, ao activárense, xeran desprazamentos non só visuais, senón tamén afectivos.
A peza vencéllase con outros traballos en que penso a imaxe en movemento como un corpo fragmentado, que se arma desde o residual, o que cae fóra do encadramento ou o que non termina de revelarse. Tamén dialoga coa escrita, con esa folla que se raspa, como intento de atopar a voz entre capas de papel, son e película.
Esta obra integra un proceso máis amplo que explora a relación entre paisaxe, corpo e linguaxe. Creo que reler o arquivo persoal permite construír un tempo crebado, non linear, no cal distintas capas de experiencia se superpoñen, quizais como ocorre na memoria.
Como xorde o título da peza?
É a folla dunha árbore ou unha folla para escribir? O título voy raspando la hoja y la voz aparece como resonancia da acción de escarvar, de ir cara a dentro, tanto na imaxe como no son. É case un murmurio persistente que se repite mentres traballo, suxerindo unha insistencia por atopar algo entre o dito e o calado, o escrito e o borrado.
Interésame pensar nesa «raspadura» como un lugar de fricción, un espazo onde se rozan o visible e o oculto, o que se quere nomear e o que fica… na sombra? É unha imaxe tentativa, que dubida e que chega a destempo, coma se a palabra precedese a imaxe ou lle seguise, condensando a complexa relación entre corpo, palabra e imaxe que atravesa toda a peza.
Na performance ocupan un lugar importante as gravacións de son, así como os loops de cinta de casete; pódesnos falar do traballo sonoro da peza?
O son funciona como unha capa case tectónica que pode tensar, acompañar, interromper ou anticipar a imaxe. Esta dimensión fragmentaria e de colaxe non só se expresa visualmente; gusto de pensar na palabra textural: texto e textura entrelazados. Interésame que as lecturas se atropelen, entendendo o acto de ler en voz alta como un espazo de ensaio e erro e resultados incertos.
Traballo con gravacións de voz, ambientes e textos que ensaio en voz alta, xunto con loops de cinta que xeran unha respiración artificial: unha repetición sempre distinta e que vai deteriorándose. Estes loops xurdiron tras colaborar coa miña amiga a música Dania Shihab; mentres eu acompañaba as súas composicións con loops de imaxe, ela mostroume as súas casetes e loops nun obradoiro conxunto de imaxe e son, e desde aquela exploreinos no meu proceso.
Esta insistencia no sonoro é tamén un xeito de pensar a memoria: como soa unha imaxe ausente, que ritmo ten unha lembranza e como se enuncia algo aínda sen forma definitiva.
Canto á imaxe, é unha mestura de rexistros en 16 mm, feitos en Venezuela (se non me engano), e diapositivas. Pódesnos falar de como vas encaixando esas pezas?
Traballo cunha mestura de rexistros en 16 mm, algúns filmados en Venezuela e outros en Barcelona, xunto con imaxes desbotadas doutros procesos —probas e retrincos— e diapositivas que introducen capas máis quietas e contemplativas, case como imaxes detidas que respiran coa película.
Hai algo próximo á colaxe nesta forma de encaixar pezas que non necesariamente pertencen ao mesmo tempo ou espazo, mais que na montaxe atopan un ritmo común. Esta lóxica fragmentaria, case como unha constelación de momentos, axúdame a que as imaxes dialoguen desde o emocional e o simbólico, alén dunha linearidade temporal concreta.
O que me interesa é como a imaxe, ao saír do seu contexto orixinal, se reconfigura e fala desde outro lugar. Volver ao arquivo persoal e seleccionar imaxes é un acto de escolla afectiva: por que reaparece esta e non outra? Como me escribiu dunha vez a investigadora Suset Sánchez, esa separación e recontextualización do arquivo persoal activa novas memorias e transforma non só a imaxe, senón tamén a maneira de pensar a montaxe, a memoria e o relato.
O ritmo da performance é tamén unha parte importante; existe algo así como un «relato» arredor do cal a artellas?
Aínda que non hai un relato linear, si existe unha estrutura interna que permite activala. O ritmo márcano as bobinas de 16 mm coas súas pausas, o son que as atravesa e as pausas das diapositivas de 35 mm (algunhas half-frame, fragmentadas en dúas imaxes). Desde a intuición, a montaxe relaciona imaxes que non seguen un tempo linear, senón que se ordenan en tons sutís: vermellos, azuis, verdes, amarelos, para formaren un relato que guía ese paseo.
Máis que un relato concreto, a peza é un cúmulo de xestos, sons e imaxes que aparecen cun ritmo respiratorio: pausas, suspensións e repeticións marcan momentos. Voz, imaxe e son encóntranse e interrómpense ou acompáñanse mutuamente, artellándose a través de asociacións poéticas, máis que de estruturas definidas. Por veces a imaxe anticipa a palabra; outras, a palabra chega primeiro e a imaxe responde como eco.
Interésame ese desfasamento, ese tempo crebado en que uns fragmentos se conectan dun xeito imprevisible: o visible e o suxerido, entre o mostrado e o que queda fóra do cadro.
As imaxes actívanse e xorden como soños ou recordos tentativos, fráxiles e incompletos. Oxalá non se esixa que as imaxes se «cumpran» ou se efectúen, senón que se abran, se evoquen.
