José Val del Omar (Granada, 1904) é unha figura esencial e ao mesmo tempo insólita, no só no panorama nacional senón no mundo enteiro: un cineasta unha visión poética inconfundible, inventor, místico e visionario. A súa clarividencia ten sido obxecto de numerosos estudos, publicacións, exposicións e retrospectivas por todo o mundo, nun esforzo incesante por dar a coñecer e preservar a súa obra. Porén, para acabar de situar a Val del Omar no lugar que lle corresponde no contexto da vangarda internacional, faise preciso conectar a súa obra un contexto máis amplo, de xeito que sexa posible recoñecer e sinalar a súa transcendencia na historia da arte.

Val del Omar, o cinema como elemento é un programa que parte do seu Tríptico elemental de España coa idea de poñer en relación o legado de José Val del Omar co panorama do cine internacional pasado, presente e futuro. Cremos que é importante dotar a Val del Omar dun contexto que poña en evidencia o seu espírito visionario e pioneiro. Val del Omar, que foi un artista total, un poeta do cine, un técnico de visión expandida e un místico, preséntase case sempre coma unha rara avis, un francotirador solitario que foi quen de inventar o cinema experimental el só dende as distintas localizacións dos seus laboratorios ao longo do século XX, ata a súa morte en 1982. O que pretendemos a través deste programa é situar o seu traballo a carón do de figuras que viviron no mesmo tempo ca el, e que dende núcleos cosmopolitas, e formando parte de diversas escolas e correntes artísticas, chegaron practicamente aos mesmos descubrimentos e conclusións que Val del Omar: deste xeito, o seu traballo insírese nunha historia global do cine e da arte de vangarda. Por outra banda, unha boa parte do programa inclúe películas de creadores contemporáneos nas que o seu pulso ou os seus descubrimentos seguen presentes, ben como influencia directa ou indirecta. Desta maneira evidénciase a atemporalidade dos seus achados, aínda vixentes no cine do presente.

O programa, que funciona coma un espello co Tríptico elemental de España, recolle algunhas das ideas formais presentes no mesmo, ao tempo que propón un recorrido polos elementos dos cales se compoñen as súas películas.

PROGRAMA 2

TERRA

LEVANTAMIENTO DE UNA ISLA | Valentina Alvarado, España, 2017, super 8 a vídeo HD, 5 min.

O barro da terra galega tórnase aquí en barro transatlántico, en textura plástica a través da cal Valentina Alvarado fala sobre a busca de terra firme.

THE SEISMIC FORM | Antoinette Zwirchmayr, Austria, 2020, 16mm a vídeo HD, 15 min.

Esta “forma sísmica” da cineasta austríaca fai eco co lado máis performativo e onírico de Acariño galaico. Unha posta en escena suxestiva conecta a terra volcánica co corpo humano dun xeito sensual. O elemento e maila súa textura, entretecida no celuloide, como principal materia.

ALTARES | Colectivo Los Ingrávidos, México, 2019, 16mm, 4 min.

Coa terra sempre presente, Altares conecta coa iconografía primitiva e coas profundas raíces do simbólico no inconsciente colectivo. A morte asoma entre as figuras que retrata o Colectivo Los Ingrávidos con axitado pulso, en diálogo coas figuras talladas en pedra do filme de Val del Omar.

LUME

MONTAÑAS ARDIENTES QUE VOMITAN FUEGO | Helena Girón y Samuel Delgado, España, 2015, 16mm a vídeo HD, 14 min.

Os misterios insondables ocultos na terra, raíz do pensamento místico de Val del Omar, transfórmanse no traballo de Girón e Delgado nunha sorte de misticismo da resistencia. Neste filme, o lado máis escuro dunha peza como Fuego en Castilla convértese en ardente lava combativa que atravesa os tempos.

THE ADVENTURE PARADE | Kerry Laitala, Estados Unidos, 2000, 16mm, 5 min.

Kerry Laitala conecta, a través das súas películas e performances, co lado de Val del Omar máis comprometido co descubrimento técnico. Laitala, retomando a tecnoloxía dos albores do cine, desborda e extrae posibilidades insólitas do celuloide. Nesta peza a cineasta faise eco, sen sabelo, do uso insólito (fantasmal e opticamente fascinante) da iconografía relixiosa de Fuego en Castilla.

HURRY, HURRY! | Marie Menken, Estados Unidos, 1957, 16mm, 5 min.

Nesta rareza de Marie Menken (que tamén recolleu no seu cinema as marabillas da Alhambra) feita con metraxe atopada, vemos o reflexo da velocidade ardente da vida moderna da que fala Val del Omar na súa peza, á vez que tamén atopamos paralelismos no emprego do son e na construcción do mesmo coa peza do xenial granadino.

AUGA

CYCLOPS OBSERVES THE CELESTIAL BODIES | Ken Jacobs, Estados Unidos, 2015, 15 min.

É no elemento da auga (no canto do lume) no que este programa atopa un eco da TactilVisión valdelomariana: trátase dos experimentos co 3D do histórico cineasta da vangarda Ken Jacobs, tamén deseñados para ver en tres dimensións sen necesidade de filtros ou gafas. O “3D para ciclopes” de Jacobs baséase na rápida alternancia de imaxes estereoscópicas, negativas e positivas. Neste caso, aplicada á imaxe do chorro dunha fonte que dialoga coas fontes de Aguaespejo granadino.

EAUX D’ARTIFICE | Kenneth Anger, Estados Unidos, 1953, 16mm, 14 min.

Aínda que con outras preocupacións subxacentes, o sofisticado xogo de Kenneth Anger coas fontes dos xardíns da Villa d’Este en Tivoli atopa un parangón en moitos aspectos de Aguaespejo granadino. Ao mesmo tempo e dende a outra beira do Atlántico Anger compartía, sen que ningún dos dous puidese chegar a intuílo, recursos estéticos e estilísticos con Val del Omar no seu xeito de mirar o elemento acuático, incluído o virado da cor da imaxe tan relacionado co cinema impresionista e as primeiras vangardas.

PUCHUNCAVÍ | Jeannette Muñoz, Chile, 2019, 16mm, 3 min.

A cineasta chilena entrégase na auga á súa faceta máis poética e profunda neste novo fragmento da súa obra total Puchuncaví. A lírica, a emoción e a pureza primixenia que Val del Omar retrata atopan un espello no cinema de Muñoz, que pecha con delicado alento o programa.